Nacionalni park Kopaonik osnovan je i proglašen 1981. godine,
na površini od 11. 800 ha, sa zaštitnom zonom od 19. 985 ha. Pod
posebnom zaštitom je 698 ha rezervata. Park obuhvata najviše
delove planine. Osnovu parka čini visoko – planinski, relativno
zaravnjeni predeo srednje nadmorske visine oko 1700 m. Najniža
tačka je na oko 640 mnv. Najveća tačka je Pančićev vrh ( 2017 m ) .
Prema zakonima Republike Srbije o zaštiti prirode, na području
Nacionalnog parka Kopaonik izdvojen je niz objekata prirode,
prirodnih i stvorenih vrednosti koji su svrstani prema različitim
stepenima zaštite.
PRIRODNI REZERVATI Nacionalnog Parka
1. Kozje stene – Sa reliktnim zajednicama smrče, jele i vresa i većim brojem reliktnih vrsta i vegetacije stena (B – 3).
2. Vučak – obuhvata jedinstvenu zajednicu jele i smrče ( prisutne samo još na Zlataru ) , kao i dve zajednice smrče Jele i bukve ( C – 3 ) .
3. Mrkonja – obuhvata zajednicu bukve i jele sačuvane strukture u uslovima degradiranog tla ( D – 2 ) .
4. Jankova bara – najveća tresava na Kopaoniku, sa većim brojem tresavskih zajednica kao i specifičnih zajednica smrče, jele, crnog i belog bora ( C – 3 ) .
5. Gobelja – rezervat predstavnika planinskih, klimaregionih zajednica i osobenih zajednica ostenjaka sa staništima izrazito retkih i ugroženih vrsta ( D – 3 ) .
6. Barska reka – obuhvata za nauku značajne šumske zajednice bukve, jele i smrče reliktnog karaktera ( C – 4 ) .
7. Samokovska reka – obuhvata izuzetno interesantne i raznovrsne zajednice smrče sa mahovinom, kiselicom, bekicom i dr., kao i vegetaciju tresava ( C – 4 ) .
8. Metode – sa šest fitocenološki različitih smrčevih i bukovih zajednica i nizom drugih retkih i reliktnih biljnih vrsta ( L – 4 ) .
9. Jelak – sa interesantnim bukovo – jelovim ekosistemom u okviru koga se javlja značajna i retka vrsta tise ( E – 4 ) .
10. Suvo Rudište – izraziti predstavnik visokoplaninskog predela na gornjoj granici šumske vegetacije sa klimaregionalnim zajednicama borovnice, niske kleke i subalpske smrče, kao i zajednicama tipca i metličaste vlasulje ( D – 5 ) .
11. Duboka – u opštini Brus – obuhvata delove reliktne zajednice bukve sa šašikom, kao i zajednicu bukve sa crnim grabom ( jedina ovakva zajednica na Kopaoniku ) ( E – 5 ) .
12. Jelovarnik – hidrološki i geomorfološki spomenik, vodopad sa tri kaskade ukupne visine 70 m, okružen zajednicom bukve, jele i smrče ( E – 6 ) .
13. Bele stene – (Žljeb) – geološki spomenik, istaknuti stenski masiv krečnjaka, u predelu gornje granice šumske vegetacije sa zajednicama borovnice, niske kleke i subalpske smrče ( E – 4 ) .
PRIRODNI SPOMENICI
– Geomorfološki spomenici – kamene granitne figure: Lisičja stena ( D – 4) , Pajin grob ( C – 3 ) , Suvi vrh ( C – 3 ) , Jankov breg ( C – 3 ) , Babin grob ( C – 4 ) , Visoki deo ( C – 4 ) , Karaman – Vučak ( EM ) .
– Geomorfološki spomenici – tragovi pleistocenske glacijacije: Cirk Krčmar ( D – 5) , Cirk Široki do ( E – 4 ) ,CirkV. Gobelja ( D – 3 ) .
– Geološki spomenici: Velika stena ( E – 2 ) , Velika Siljača ( E – 3 ) , Jelica ( E – 3 ) , Žljeb ( E – 4 ) , Gvozdac ( E – 4 ) , Oštri krš ( D – 3 ).
– Hidrološki spomenici – izvori i vrela: Vrelo Duboko ( E – 5 ) , “ Gejzir “ Gvozdac ( E – 4 ) , Izvor Marina voda ( D – 5 ) ,Izvor Krčmar( D – 5 ) , “ Jelovarnik “ ( E – 6 ), Vodopad Barska reka ( B – 5 ) , Semeteško jezero ( A – 4 ) .
– Hidrološki spomenici – strogo zaštićeni vodotoci slivova: Samokovska reka ( B – 2; D – 4 ) , Gobeljska reka ( C – l; D – 3 ) , Barska reka ( B – 5 ) , Brzećka reka ( F-4; G – 3) , Duboka reka ( E – 5 ; F – 5 ) .
GRADITELJSKE VREDNOSTI PODRUČJA NP
– Ostaci srednjovekovnog puta – Kukavica ( oko 4 km ) .
– Ostaci srednjovekovnog rudišta: selo Zaplanina, Samokovska reka, Kadijevac, Suvo Rudište, Brzećka reka, Bela reka.
– Objekti sakralne arhitekture: Crkvište u Metodu ( E – 4 ) , crkva Sv. Petra i Pavla u Krivoj Red ( F – l ) , objekat iz turskog perioda – hamam u Jošaničkoj Banji ( B – l ) .
– Spomenici iz oslobodilačkih ratova: spomenik na Mramoru ( F – 5 ) , spomenici Đački grob ( C – 4 ) , Raskrsnica ( B – 4 ) , spomenik žrtvama fašizma u Krivoj Reci ( F – l ) .
– Ostali spomenici – Pančićev mauzolej ( D – 5 ) (neposredno u kompleksu specijalne namene) .
– Privredni objekti narodnog graditeljstva – Mijatovića jaz ( A – 2; B – 3 ) .
– Stambeni objekti narodnog graditeljstva: selo Lisina ( B – 5 ) , selo Đordevići ( G – 3 ) , selo Crna Glava ( E – l ) , selo Kriva Reka ( F – l ) , selo Brzeće ( F – 4 ) .
– Privredni objekti narodnog graditeljstva – vodenice i strugare: Brzeće ( F – 4 ) , Kriva Reka ( F – l ) , Gobeljska reka ( D – 3 ) , Jošanička Banja ( B – l ) .
